Wnętrze cysterny. Na dnie widoczna jest starannie ułożona posadzka, fot. Zofia Jagosz-Zarzycka, MŚC

BADANIA ARCHEOLOGICZNE NA CIESZYŃSKIM RYNKU cz. IX

To już ostatnie dni działalności archeologów z firmy Invictus na Rynku w Cieszynie. Od kilku tygodni eksplorowany jest odcinek, obejmujący jezdnię od ul. Szerokiej do ul. Matejki, przed Pocztą i Domem Narodowym.

Podobnie jak w przebadanej już części Rynku, wykopaliska zakończą się na poziomie bruku kamiennego, datowanego wstępnie na przełom XV i XVI wieku, który nie będzie demontowany. Na powierzchni kamieni zalegały duże ilości drewna, a także fragmenty naczyń ceramicznych i skórzanych elementów ubioru. Ostatnimi odsłoniętymi konstrukcjami z dawnych czasów funkcjonowania Rynku są relikty drewnianych podcieni pierzei północnej oraz kamienny, okrągły zbiornik na wodę. Oba elementy zlokalizowane są w jezdni łączącej ul. Matejki z ul. Menniczą.

Podwaliny drewnianych podcieni zachowały się szczątkowo i tylko w jednym miejscu. Zostały zniszczone przez biegnące tędy sieci przesyłowe. Kamienna cysterna miała nieco więcej szczęścia i uszkodzona została tylko w północnej części. Szerokość cysterny wynosi 5 m, zachowana głębokość 1,6 m. Wykonana jest niezwykle starannie z regularnego kamienia wapiennego, dno wyłożone jest kamienną posadzką. Do wnętrza prowadziły szerokie, drewniane schody (przetrwało 5 stopni).

Oba znaleziska posiadają swoje potwierdzenie w ikonografii i naniesione są na mapy i rysunki Cieszyna wykonane w 2. poł. XVIII w. Na mapie Cerriniego z ok. 1775 roku cysterna oznaczona jest jako budowla o nieregularnym, czterolistnym kształcie. Na kolejnym rysunku perspektywicznym, pochodzącym również z tego okresu, cysternę zaznaczono tak, jak inne studnie znajdujące się w mieście, jako drewnianą budowlę przykrytą kopulastym daszkiem. Na trzecim planie Jacobiego, wykonanym po wielkim pożarze miasta w 1789 roku, cysterna ujęta jest schematycznie, w formie prostokąta. Widoczny jest tu również wodociąg, biegnący od ul. Ratuszowej przez środek Rynku z fontanną, załom wodociągu przy cysternie i dalszy przebieg w kierunku do ul. Menniczej. Nie dysponujemy informacją, kiedy dokładnie cysterna przestała spełniać swoją funkcję i została zasypana, ale musiało nastąpić to w końcu XVIII lub na początku XIX wieku, ponieważ na planach późniejszych nie figuruje.

Na prezentowanych ilustracjach w pierzei północnej i okolicy dzisiejszego Domu Narodowego zaznaczone są domy mieszczan, wyposażone w podcienia. Sytuację tę najlepiej obrazuje rysunek perspektywiczny, gdzie widać piętrowe domy, a przed nimi wyróżniają się filary i wsparte na nich wysunięte piętra, wykonane z drewna, najprawdopodobniej w technice szachulcowej. To właśnie relikty tej zabudowy odkryto w ostatnim czasie na Rynku. Rysunek dostępny w Muzeum Śląska Cieszyńskiego jest najlepszym i najstarszym źródłem ikonograficznym dla badań nad urbanistyką Cieszyna w 2. poł. XVIII wieku. Wyróżnia się precyzją i dokładnością. Jego autentyczność wielokrotnie została potwierdzona w badaniach archeologicznych.

Wykopaliska zakończą się w ciągu kilku najbliższych dni. Na efekty badań w postaci publikacji i wystawy w Muzeum Śląska Cieszyńskiego trzeba będzie jeszcze nieco poczekać ze względu na trwającą konserwację i prace gabinetowe pozyskanych przedmiotów zabytkowych.

Zofia Jagosz-Zarzycka

Dział Archeologii Muzeum Śląska Cieszyńskiego w Cieszynie

1. Podwaliny drewnianych podcieni w północnej pierzei Rynku

2. Bruk kamienny z XV/XVI w.

3 i 4. Nowożytna, kamienna cysterna na wodę.

5. Wnętrze cysterny. Na dnie widoczna jest starannie ułożona posadzka.

6. Schody prowadzące do wnętrza cysterny.

7. Plan Cieszyna z ok. 1775 roku z naniesionym zbiornikiem wodnym.