W okresie II wojny światowej Śląsk Cieszyński należał do najdłużej okupowanych przez hitlerowską III Rzeszę regionów Polski. Już 1 września 1939 r. Cieszyn zajęły oddziały sformowanej w Linzu na terenie Austrii 45 Dywizji Piechoty, wchodzącej w skład XVII Korpusu Armijnego. Ostatni żołnierze niemieckiego Wehrmachtu wycofali się z Cieszyna dopiero rankiem 3 maja 1945 r., wysadzając za sobą mosty na Bobrówce i Olzie.|n||n| Pod koniec stycznia 1945 r. do granic Śląska Cieszyńskiego szybko zbliżały się od wschodu jednostki 4 Frontu Ukraińskiego Armii Czerwonej, nacierające w ramach wielkiej ofensywy zimowej. Wieczorem 28 stycznia czołowe radzieckie oddziały sforsowały Białą i rozpoczęły walki na terenie Czechowic w rejonie kopalni „Silesia”. Wydawało się, że dysponując przewagą szybko złamią opór broniących przedpole Bramy Morawskiej oddziałów niemieckiej Grupy Armii „Środek” i zajmą niezwykle ważne dla produkcji zbrojeniowej III Rzeszy Zagłębie Ostrawsko-Karwińskie. Stało się jednak inaczej. Sztab 4 Frontu Ukraińskiego zakładał, iż rejon ten uda się w całości opanować podczas rozpoczętej z początkiem lutego drugiej fazy zachodniokarpackiej operacji zaczepnej. Punkt ciężkości dalszych ataków przeniósł się do „Żabiego Kraju”. Z rejonu Goczałkowic, Zabrzega i Czechowic atakowano w kierunku Chybia, Strumienia, a także Drogomyśla i Skoczowa. Dopiero 11 lutego Sowieci zajęli Strumień, zaś 12 lutego w całości opanowali Bielsko. Wojska niemieckie, wzmocnione między innymi przez oddziały 18 Ochotniczej Dywizji Grenadierów Pancernych Waffen-SS „Horst Wessel”, zażarcie kontratakowały, dlatego 18 lutego walczące na obszarze Śląska Cieszyńskiego dywizje 38 Armii i 1 Armii Gwardii przeszły do obrony. Udało się pokonać tylko jedną trzecią drogi do zaolziańskiego zagłębia. Największe straty poniosły oddziały prawoskrzydłowej 38 Armii gen. płk. Kiriłła Moskalenki. W okresie od 15 stycznia do 20 lutego 1945 r. z jej szeregów ubyło 5152 poległych i 22 606 rannych.|n||n| 10 marca Sowieci rozpoczęli operację ostrawską, której głównym celem było zdobycie odległej o 40 km Morawskiej Ostrawy, a następnie uderzenie na Ołomuniec i dalej w kierunku Pragi. Dzięki informacjom wywiadu i rozpoznania Niemcy znali datę oraz miejsce uderzenia, więc jeszcze przed rozpoczęciem przygotowania artyleryjskiego wycofali z pierwszej linii swoje oddziały. Po tygodniu zaciętych walk, prowadzonych przy wyjątkowo niesprzyjającej pogodzie, w stosunkowo łatwym do obrony, lecz trudnym dla nacierających terenie, ofensywa utknęła. Dzienne tempo natarcia nie przekraczało 1-2 km. Po 8 dniach walk wojska 38 Armii i 1 Armii Gwardii na odcinku szerokości 15 km posunęły się do przodu zaledwie o 6-12 km. Operację ostrawską wznowiono 24 marca pod Żorami w celu obejścia niemieckiej obrony i uderzenia w głąb Bramy Morawskiej od północy i północnego-zachodu. Odtąd większość sił 4 Frontu Ukraińskiego prowadziła działania już poza obszarem polskiej części Śląska Cieszyńskiego. W czasie marcowych walk jego wojska utraciły łącznie 40 343 ludzi, w tym 8262 poległych, 30 834 rannych i 1247 zaginionych.|n||n|W kwietniu na prawym brzegu Olzy operowała jedynie część sił 1 Armii Gwardii gen. płk. Andrieja Greczki. W połowie miesiąca linia frontu na Śląsku Cieszyńskim przebiegała przez Zebrzydowice, Kończyce Wielkie, Ochaby i dalej wzdłuż Wisły przez przedpola Skoczowa do Brennej. W rejonie Zebrzydowic w kierunku na Frysztat nacierał 67 Korpus Strzelców. W dniach od 8 do 27 kwietnia operacje zaczepne na odcinku od Ochab do Górek i Brennej prowadziły trzy brygady 127 Lekkiego Górskiego Korpusu Strzelców, których żołnierze wywodzili się z szeregów radzieckiej marynarki wojennej i do listopada 1944 r. uczestniczyli w walkach z wojskami niemieckimi na terenie północnej Norwegii. Całkowite straty wojsk radzieckich w kwietniu 1945 r. na terenie Śląska Cieszyńskiego wyniosły ponad 600 poległych i 1500 rannych. 67 Korpusu Strzelców stracił 484 zabitych i 1214 rannych żołnierzy, zaś 127 Lekki Górski Korpus Strzelców miał 120 poległych i 289 rannych.|n||n| Do ostatnich dni swoich rządów niemiecki okupant prowadził w Cieszynie egzekucje więźniów. Na terenie cmentarza żydowskiego zamordowano co najmniej 81 osób. Dopiero z początkiem maja, po zajęciu przez Sowietów Morawskiej Ostrawy, co nastąpiło 30 kwietnia, oddziały LIX Korpusu Armijnego i XXXXIX Korpusu Górskiego z niemieckiej 1 Armii Pancernej rozpoczęły ostateczny odwrót ze Śląska Cieszyńskiego. 1 maja 1945 r. radziecka 237 Dywizja Strzelców opanowała Skoczów i przekroczyła Wisłę. 2 maja postępujące naprzód oddziały Armii Czerwonej odcięły drogi odwrotu karwińsko-cieszyńskiego zgrupowania nieprzyjaciela. W tym dniu stacjonujące na lotnisku polowym Poręba pod Pszczyną samoloty Ił-2 z 3 czechosłowackiego pułku lotnictwa szturmowego wykonały swoje ostatnie zadanie podczas II wojny światowej. Celem nalotu 7 Szturmowików był dworzec kolejowy w Zachodnim Cieszynie, gdzie zniszczono skład amunicji, parowozownię i 35 wagonów.|n||n| 3 maja 81 dywizja 67 Korpusu Strzelców od północnego-zachodu dotarła do Cieszyna. Jednocześnie od wschodu, poprzez Skoczów i Ogrodzoną oraz od południowego-wschodu przez Trzyniec, pod miasto podeszły także oddziały 237 Dywizji Strzelców. Jednym z pierwszych czerwonoarmistów, którzy wdarli się do Cieszyna, był odznaczony następnie Orderem Czerwonej Gwiazdy sierżant Iwan Łuniew z 501 kompani rozpoznawczej 237 dywizji. Miał on uśmiercić z pistoletu maszynowego dwóch Niemców, a czterech innych pojmać do niewoli.|n||n| W tym samym czasie 127 Lekki Górski Korpus Strzelców zajął Frydek na granicy Śląska Cieszyńskiego i Moraw, ważny węzeł komunikacyjny. Nacierający od północy 95 Korpus Strzelców 1 Armii Gwardii opanował Karwinę oraz Orłową. Od 4 maja ostatnie oddziały Wehrmachtu w szybkim tempie wycofywały się w kierunku Hranicy, Ołomuńca i Prostějova. W czasie walk na Zaolziu w rejonie Bogumina, Frysztatu, Dąbrowy i Orłowej poległo ponad 250 żołnierzy Armii Czerwonej. Straty niemieckie z okresu walk na Śląsku Cieszyńskim nie są znane, ale prawdopodobnie były o wiele niższe w porównaniu z nienajlepiej dowodzonymi wojskami radzieckimi, które nie umiały właściwie wykorzystać swojej przewagi, zwłaszcza w broni pancernej, artylerii i lotnictwie.|n||n| Operacja ostrawska zakończyła się 5 maja. Następnego dnia wojska 4 Frontu Ukraińskiego przystąpiły do operacji praskiej. Dwa dni później II wojna światowa w Europie dobiegła wreszcie końca. Kiedy zamilkł huk dział, pod osłoną bagnetów Armii Czerwonej i NKWD także nad Olzą zaczął powstawać nowy, narzucony ustrój społeczny, jakże różny od tego, czego większość mieszkańców Śląska Cieszyńskiego przez blisko 6 lat hitlerowskiej okupacji oczekiwała… |n||n|
Grzegorz Kasztura
Informacja dotycząca plików cookies Strona korzysta z plików cookies w celu jej prawidłowego działania i realizacji usług zgodnie z Polityką Prywatności. Jeżeli wyrażasz zgodę na wykorzystywanie plików cookies, kliknij w przycisk "Rozumiem i akceptuję".
